Adelbert von Chamisso: Η αλλόκοτη ιστορία του Πέτερ Σλέμιλ
Σκέψεις (βδομάδες μετά) από την δεύτερη (χρόνια μετά) ανάγνωση του βιβλίου
(κατόπιν επιμέτρου)
Μήπως θα ήταν προτιμότερο σε μια παρουσίαση του βιβλίου, να παρατεθεί αυτούσιο το κείμενο του Thomas Mann; (βέβαια αν κανείς διαβάσει την ιστορία, το πιθανότερο είναι να έχει διαβάσει και το επίμετρο ˙ συνεπώς η παράθεση θα ήταν κατά το μάλλον άχρηστη)
Προκύπτουν άμεσα δύο ουσιώδη ερωτήματα:
1. Το προσωπικό βίωμα της ανάγνωσης, δεν συνιστά κάτι ξεχωριστό που σε μία Λέσχη Ανάγνωσης ζητά να εκφραστεί;
Στον πολιτισμό της συσσώρευσης και της εκμετάλλευσης, όπου το κυνήγι του εξωτερικά ξεχωριστού είναι θεσμός/αποτέλεσμα του θεαματικού, η απάντηση μοιάζει καταφατική, αν και το περιεχόμενο αυτής της έκφρασης συνήθως είναι χρωματισμένο κενό. Σε τόπους και κοινωνίες όπου η εσωτερική αναζήτηση είναι προτιμητέα, μια τέτοια έκφραση όχι μόνο δεν είναι αναγκαία, αλλά και όταν επιλέγεται να πραγματωθεί, είναι επιτακτικό να γίνεται προσεκτικά και με νόημα.
2. Οι εκφάνσεις των βιωμάτων ανάγνωσης αποτελούν σύνολο ή κλάση;
(μαθηματική διαφοροποίηση των εννοιών)
Αν είναι σύνολο, τότε είναι αποδεκτό ότι υπάρχει πιθανότητα, η αλήθεια ενός βιβλίου να κατανοηθεί (και να καταγραφεί) από έναν (ή μια ομάδα) ανθρώπινο νου -εν προκειμένω του Thomas Mann- και τότε κάθε περαιτέρω έκφραση είναι περιττή. Αν όχι, τότε κάθε επιμέρους προσπάθεια αποκρυστάλλωσης της αλήθειας ενός βιβλίου αποτελεί όχι μόνο ένα τόλμημα, αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις δημιουργεί τον κρίκο εκείνο που αυξάνει την πληρότητα της κατανόησης του Λόγου του συγγραφέα. Και ίσως, σε ακόμα λιγότερες περιπτώσεις, η επιμέρους αυτή προσπάθεια, να γεννά μια στιγμιαία αναλαμπή πνευματικής ταυτότητας συγγραφέα και αναγνώστη.
Έτσι λοιπόν, αν και ίσως δεν είμαι ο καταλληλότερος για τον σχολιασμό του βιβλίου αυτού, καταγράφω τις παρακάτω σκόρπιες σκέψεις που γεννήθηκαν στο μυαλό μου από την ανάγνωση της αλλόκοτης ιστορίας του Πέτερ Σλέμιλ του Adelbert von Chamisso.
(τα κεντρικά σημεία)
Ο Πέτερ Σλέμιλ σε μια ανταλλαγή με τον διάβολο (πραγματικά ενδιαφέρον ο τρόπος θέασής του) αποκτά το σακούλι του Φορτουνάτου, δίνοντας την σκιά του. Η κοινωνική απόρριψη του Πέτερ Σλέμιλ τον κάνει να συνειδητοποιήσει το μέγεθος της απώλειας. Μέσω δύο υπηρετών (διαφορετικής ηθικής στάσης) ο Πέτερ Σλέμιλ προσπαθεί να χτίσει μια προσαρμοσμένη (στις απαιτήσεις των συνθηκών) ζωή. Μια ζωή όπου βέβαια βασικό ρόλο παίζει ο έρωτας και η ανάγκη του Πέτερ Σλέμιλ για την κατασκευή μιας διαρκούς ασφάλειας. Όταν οι δυσκολίες γιγαντώνονται είναι η κατάλληλη στιγμή για μια νέα πιθανή ανταλλαγή. Όμως με τι κόστος!
Ο Πέτερ Σλέμιλ διανύοντας (μάλλον) τον δρόμο της αυτοκατανόησης, συναντά ξανά τον πειρασμό. Και έτσι ο Πέτερ Σλέμιλ παίρνει θέση!
Οι παλιοί δεσμοί διαρρηγνύονται και η φύση προσφέρει τον εαυτό της προς ανάγνωση. Δεν λείπει ούτε ο από μηχανής θεός, ούτε τα θεϊκά δώρα για να πραγματωθεί η λύση/κάθαρση. Το αναπόφευκτο της μοναξιάς γίνεται αποδεκτό και η μεταστροφή της ύπαρξης του Πέτερ Σλέμιλ είναι πια γεγονός.
(το βιβλίο στον κόσμο)
Η ιστορία αναπτύσσεται σε έντεκα κεφάλαια των οποίων προηγούνται, ένα ποίημα και τρείς επιστολές (κατά τα φαινόμενα αληθείς). Στο τέλος του βιβλίου μετά το προαναφερόμενο επίμετρο υπάρχουν βιογραφικά στοιχεία για τον συγγραφέα και τον σκιτσογράφο (του οποίου τα σκίτσα/σκιές είναι εξαιρετικά, συνδέονται με το κείμενο και μεταφέρουν το βασικό μήνυμα της ιστορίας). Παρεμπιπτόντως θεωρώ την έκδοση (Ερατώ, 1987) πολύ καλή.
Το ποίημα και οι επιστολές γίνονται το όχημα ώστε η ιστορία να ενσωματωθεί με την πραγματικότητα. Έτσι, αν πιστέψουμε τον Chamisso όλα είναι εφικτά και αληθινά. Ακόμα και οι μπότες των εφτά λευγών υπάρχουν. Με αυτόν τον τρόπο το παραμύθι μετατρέπεται σε αλληγορία για την πραγματικότητα και κατόπιν μήνυμα στον αναγνώστη.
Όμως μάλλον δεν είναι μόνο μήνυμα. Είναι και η πραγμάτωση του. Απόδειξη ο ίδιος ο Chamisso . Πίστεψε στην μαγεία της ζωής και δημιούργησε την δικιά του (σίγουρα με τα δικά του μαγικά εργαλεία).
Ξαναδιαβάστε για τον Chamisso από τον Thomas Mann.
(η σκιά)
Ποιό όμως είναι το βασικό μήνυμα; Τι είναι, τέλος πάντων, αυτή η σκιά, και γιατί τόση φασαρία για την απώλειά της;
Φυσικά ένα ερώτημα τέτοιου είδους προκύπτει μόνο τις φορές που δεν μας αρκούν οι ορισμοί/περιορισμοί των εγκυρότατων λεξικών.
Εγώ (ξανα-)αναρωτήθηκα από τις πρώτες κιόλας σελίδες. Σε όλη την ανάγνωση σκεφτόμουν πως το να μην έχει κάποιος σκιά σημαίνει πως είναι διαφανής/διαπερατός από το φώς. Ένα είδος αορατότητας (που συνειρμικά μας παραπέμπει στην έννοια της ανυπαρξίας).
Αυτό που πραγματικά λείπει από τον Πέτερ Σλέμιλ είναι η πυκνότητα, η βαρύτητα, η βαρύνουσα σημασία ή αλλιώς ο αποχρών Λόγος. Ή αν θέλετε του λείπει το πνεύμα/η ενέργεια/η δράση/η στάση ζωής συνοπτικά δηλαδή, η ταύτιση θυμικού και πράξης, εκείνο που θα εξασφάλιζε την κατάκτηση μιας κοινωνικής (στην ουσία κοσμικής) θέσης στο ανθρώπινο όν (θυμηθείτε ότι ο Πέτερ Σλέμιλ πάει στην βίλλα για μια μικρή εξυπηρέτηση).
Αναρωτιέται κανείς μήπως τελικά η ανταλλαγή με τον διάβολο δεν είναι κάτι άλλο παρά μια (μεταφορικά αποδιδόμενη) επικύρωση της συμφωνίας/στάσης ζωής με τον τοπικό άρχοντα.
Να μια άλλη ανάγνωση του βιβλίου: όλη η ιστορία περιγράφει την πορεία ενός ανθρώπου που στο τέλος αρνείται την υπακοή και την ιεραρχία.
Χαλεποί καιροί! Πόσοι γύρω μας δέχθηκαν τα κατάλληλα πόστα και κυκλοφορούν ανάμεσά μας με ίσκιο πλάνο;
Όσο ο Πέτερ Σλέμιλ παραμένει χωρίς τον Πέτερ Σλέμιλ, ένα ανδρείκελο κούφιων επιθυμιών και αστραφτερών ψευδαισθήσεων δεν ολοκληρώνει τον εαυτό του και άρα η σύνδεσή του με τον κόσμο είναι αδύνατη. Έτσι οδηγείται μόνιμα στην φυγή. Και γίνεται όντως άπατρις (σωστά κύριε Mann).
Μόνο όταν πάψει να αναζητά τον εαυτό του στον καθρέπτη της πραγματικότητας και αφού τον ανακαλύψει μέσα στις ίδιες του τις επιλογές, θα (ξανα-)γίνει ολάκερος. Και θα συναντήσει ευνοϊκές συγκυρίες (κοσμική χάρη;). Θα βλέπει πια την πραγματικότητα όπως είναι και θα βιώνει την σχέση του μαζί της.
Για τους νοσταλγούς του παλιού, να πούμε ότι ο Πέτερ Σλέμιλ δεν ξαναγυρίζει πίσω. Για ποιο λόγο άλλωστε; Κανένα από τα παλιά του όνειρα δεν πραγματοποιήθηκε, κι όμως αυτός τώρα περπατά τον δικό του δρόμο (ας είναι άφθαρτες οι μπότες του στο διηνεκές).
Ούτε σκιά ξαναπόκτησε!
Έφτιαξε όμως μια άλλη με τα έργα του! Και τούτη η σκιά μεγάλωσε τόσο πολύ που όχι μόνο μετέτρεψε την καταδίκη της φυγής σε δυνατότητα ύπαρξης οπουδήποτε, αλλά σκέπασε, τρόπον τινά, και εμάς τους αναγνώστες μεταδίδοντάς κάτι από το νόημα της ζωής, που αν και πάντα φευγαλέα, κάθε στιγμή της είναι ανεκτίμητη.
Έτσι ο άπατρις γίνεται πανταχού παρών και δρών.
Προς τούτο: Σκοπείτε το Στερεόν
Προτροπή: Διαδώστε το βιβλίο αυτό. Προτιμούνται οι νεαρές ηλικίες.
Περικλής Δ. Παυλάκος
Νοέμβρης 2011
