Έγκλημα και Τιμωρία

του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι

            Πρόκειται για αστυνομικό θρίλερ με φιλοσοφικές και κοινωνικές διαστάσεις, το πρώτο από τις μεγάλες μυθιστορηματικές συνθέσεις του.

Η ψυχολογική ανάλυση του ήρωα από το μεγάλο Ρώσο συγγραφέα δίνει στο έργο βάθος και ο προβληματισμός του το καθιστά διαχρονικό. Δίκαια θεωρείται ένα από τα μεγάλα μυθιστορήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και διδάσκεται σε πολλές σχολές Ψυχολογίας πανεπιστημίων του σύγχρονου κόσμου.

Αγία Πετρούπολη, έτος 1866. Ένα διπλό φονικό διαπράττεται. Θύματα: μια γριά τοκογλύφος και η ανυπεράσπιστη αδερφή της. Δράστης: ο Ρασκόλνικωφ, ένας πρώην φοιτητής, που διακατέχεται από την ιδεοληψία ότι είναι «υπεράνθρωπος» και ότι δικαιούται να εγκληματήσει για το καλό της ανθρωπότητας… Η δράση φέρνει αντίδραση και το έγκλημα επισείει τιμωρία. Ποια θα είναι τιμωρία του; Από πού θα προέλθει; κυριεύεται από τις Ερινύες, παλινδρομώντας ανάμεσα στο ορθό και το άδικο, το παράλογο και τη λογική.

Από το νόμο, με εκφραστή τον ανακριτή Πορφύρη που υποπτεύεται τον ένοχο εξαρχής και τον κυκλώνει με δεξιοτεχνία ήρεμου γηραιού αιλουροειδού; ή από τη συνείδησή του, που θα τον καταβάλει όψιμα, μετά τη συνάντησή του με την πόρνη Σόνια, μια αγία αμαρτωλή;

Η ομολογία του δράστη θα είναι αυτόβουλη το αίτημα του παντεπόπτη οφθαλμού για δικαιοσύνη εκπληρώνεται κι επέρχεται η κάθαρση.

Για να πλάσει τον χαρακτήρα της Σόνιας χρησιμοποίησε ως πρωτότυπο τη Λίζα, από «τις σημειώσεις από το Υπόγειο». Ο Ντοστογιέφσκι  χρησιμοποιεί επανειλημμένα την ιδέα της αγίας πόρνης στα έργα του, έχοντας πιθανώς ως αρχέτυπο τη Μαγδαληνή.

Ο φοιτητής Ρασκόλνικωφ, που έγινε δολοφόνος διαμαρτυρόμενος για την κοινωνική αδικία και καταγγέλλοντας την, προβληματίζεται αν σε τελευταία ανάλυση είναι ο ίδιος εγκληματίας, τη στιγμή που όσοι κάνουν τους πολέμους ευθύνονται για εκατομμύρια θανάτους σε όλο τον κόσμο...

Να πώς σχολίαζε ο ίδιος το νόημα του έργου του: «Εδώ, αναπτύσσεται η συνολική ψυχολογική διαδικασία του εγκλήματος. Ο δολοφόνος βασανίζεται από άλυτα προβλήματα και απρόσμενα συναισθήματα. Θείοι και ανθρώπινοι νόμοι ζητούν να τους καταβληθεί το οφειλόμενο αντίτιμο.    Και, στο τέλος, αναγκάζεται να παραδοθεί, ούτως ώστε, παρότι ίσως πεθάνει στη φυλακή, να μπορεί να χαρεί τη συντροφιά των άλλων ανθρώπινων πλασμάτων. Τον οδηγεί σ' αυτό η αίσθηση ότι απομονώθηκε από την υπόλοιπη ανθρωπότητα». Ο Ντοστογιέφσκι εμπνεύστηκε το «Έγκλημα και τιμωρία» από ένα αληθινό περιστατικό. Στα μέσα της δεκαετίας του 1860, ένας φοιτητής είχε δολοφονήσει έναν γέροντα με κίνητρα παρόμοια με του Ρασκόλνικοφ. Ο τελευταίος παρουσιάζεται στο βιβλίο ως ένας απελπισμένος νέος, διωγμένος από το πανεπιστήμιο, ταπεινής καταγωγής, ο οποίος σκοτώνει μια γριά τοκογλύφο που κανείς δεν πρόκειται να πενθήσει, θεωρώντας ότι θα λύσει τα οικονομικά του προβλήματα απαλλάσσοντας και την κοινωνία από ένα άχρηστο μέλος της. Ο Ρασκόλνικοφ πείθει τον εαυτό του ότι έχει δικαίωμα να σκοτώσει, εάν με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζει τη δυνατότητα να εκπληρώσει τον προορισμό του. Φαινομενικά, ο Ρώσος συγγραφέας μιλούσε για τα προβλήματα των νέων αλλά, όπως σημειώνει ο Κωστής Παπαγιώργης στη μελέτη του «Ντοστογιέφσκι», «στην ουσία πλαγιοκοπούσε τη δεσπόζουσα επαναστατική ιδεολογία της εποχής». Χρησιμοποιώντας τον φόνο σε όλες του τις διαστάσεις -από τη ρεαλιστική περιγραφή μέχρι την αστυνομική έρευνα και τη συντριβή- είχε τη μείζονα ευκαιρία να απαντήσει στα κηρύγματα των αντιπάλων δείχνοντας το εσωτερικό δράμα της ιντελιγκέντσια». Δεξιοτέχνης του υποσυνείδητου σε μια εποχή που ο όρος αυτός δεν είχε ακόμα επινοηθεί, ο Ντοστογιέφσκι θέτει τον Ρασκόλνικοφ σε οριακές συνθήκες, κι εστιάζοντας στον εσωτερικό του κόσμο φτάνει ώς τα μύχια της ψυχής του. Το ζωτικό κέντρο του μυθιστορήματός του, άλλωστε, δεν είναι η περιγραφή της αθλιότητας που έβλεπε ο συγγραφέας γύρω του, αλλά η συνείδηση του ήρωα και η ενοχή της.

Όλοι οι ήρωες του έργου -ο δαιμονικός Ρασκόλνικοβ, ο τραγικός Μαρμελάντοβ, η μαρτυρική Σόνια, η βασανισμένη Πουλχερία Αλεξάντροβνα, ο σατανικός Πορφύρης Πετρόβιτς, η υπέροχη Ντούνια Ρομάνοβνα, ο λάγνος Σβιντριγκάιλοβ-, όλοι τους διαχρονικοί ανθρώπινοι τύποι, ζωντανεύουν στις σελίδες του βιβλίου και στέκονται μπροστά μας, είτε έξαλλοι είτε θλιμμένοι είτε σαρκαστικοί• η παρουσία τους δε μας εγκαταλείπει ποτέ, όσα χρόνια κι αν έχουν περάσει από την πρώτη γνωριμία μας μαζί τους.

Αξίζει να σταθεί κανείς στα παρακάτω:

1)    Σημαντικές οι δύο συναντήσεις του με τη Σόνια.                                      -Η πρώτη συνάντηση με τη Σόνια στο σπίτι της, όπου γίνεται ιδιαίτερα φορτικός και σκληρός στις επισημάνσεις του και στο ξεγύμνωμα της αλήθειας. Καθώς και στην αντιμετώπιση της θρησκευτικής της πίστης. Η πίστη συμπεραίνει, είναι εκείνο που την συγκρατεί από την κατακρήμνιση της στη διαφθορά σύμφωνα με τον τρόπο που ζει. Εκείνη με τη σειρά της του μεταλαμπαδεύει την ανάγκη στην πίστη. Πράγμα που πετυχαίνει κατά την παραμονή του στο κάτεργο.                -Η δεύτερη συνάντηση πάλι στο σπίτι της όταν της αποκαλύπτει το μυστικό που τον βαραίνει. Αναλύει δε την αιτιολογία του φόνου από διαφορετικές προσεγγίσεις (Άνθρωποι- ψείρες, Ναπολέοντας, Ληστεία μετά φόνου κ.λ.π.). Εκείνη δηλώνει δειλά, ότι δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί τα παραδείγματα και επιμένει στο γεγονός ότι δεν παύει να είναι φονιάς.

2)    Η χρονοβόρα και ψυχοφθόρα συνάντηση του με τον Πορφύρη, που προσπαθεί με το γάντι να τον ξεγυμνώσει και να τον ενοχοποιήσει χωρίς να το εκφράζει ξεκάθαρα. Αυτό μπερδεύει περισσότερο το φονιά και τον οδηγεί σε βίαια ξεσπάσματα. Τέλος το σόφισμα με την ενοχή του Νικολά τον καθησυχάζει εν μέρει προσωρινά.

3)    Η συνομιλία του αλαζόνα Πιότρ Πέτροβιτς με τον πρώην  προστατευόμενο του Λεμπεζιάτνικοβ σχετικά με τις προοδευτικές θέσεις του δεύτερου για την κολεκτίβα π.χ. τη θέση της γυναίκας.

4)    Η καταλυτική επιρροή της Σόνιας στην εθελούσια παράδοση του, καθώς και η στωική παραμονής της πλάι του, κοντά στα κάτεργα.  Η κορύφωση της τραγωδίας έρχεται με την κάθαρση όταν επιτέλους μαλακώνει η σκληρή σαν ατσάλι ψυχή του, που ζούσε στην απομόνωση πριν και μετά την φυλάκιση και δέχεται το προνόμιο της αγάπης. Μπορεί πλέον να τη δεχτεί και να την αποδώσει. Αποδεικνύεται ότι η δύναμη της αγάπης ουσιαστικά τον σώζει και τον κάνει αποδεκτό στο περιβάλλον του.

Η πορεία του Ρασκόλνικωφ είναι παράλληλη με αυτήν του Ντοστογιέφσκι. Ο Ρασκόλνικωφ είναι ένας αντάρτης αλλά στο τέλος, μέσω της Σόνιας, παρότι δεν συμβιβάζεται με τον κόσμο ενάντια στον οποίο εξεγέρθηκε, γεφυρώνει ωστόσο το χάσμα που είχε πρωτύτερα ανοίξει. Ο Ντοστογιέφσκι στα νεανικά του χρόνια συμμετέχει σε επαναστατικούς κύκλους, αλλά σε μια ωριμότερη ηλικία αναθεωρεί τις ιδέες του και μεταστρέφεται σε βαθιά θρησκευόμενο άτομο.
Το 1865, με τη βοήθεια ενός φίλου αστυνομικού που είχε κάποιες νομικές γνώσεις, γλυτώνει  από κάποιο τοκογλύφο. Οι συζητήσεις λοιπόν με τον πρώτο, τον βοηθούν ώστε να περιγράψει την ανάκριση του Ρασκόλνικωφ από τον Πορφύρη,  και να αποδώσει την ένταση της αστυνομικής ατμόσφαιρας. Άλλωστε, την ατμόσφαιρα αυτή, την είχε βιώσει και ο ίδιος, όταν είχε συλληφθεί για την δραστηριότητά του ως μέλος της παράνομης ομάδας του Πετρασέφσκι. Γνώριζε ακόμα από πρώτο χέρι την εξορία στη Σιβηρία, καθώς έμεινε τέσσερα χρόνια στο κάτεργο του Όμσκ. Από την εποχή που βίωσε το μαρτύριο του κάτεργου, ο Ντοστογιέφσκι διατήρησε ανεξίτηλα στη μνήμη του πρόσωπα και χαρακτήρες που κατοικούσαν μαζί του στην κόλαση της φυλακής.

Η πορεία του Ρασκόλνικωφ είναι παράλληλη με αυτήν του Ντοστογιέφσκι. Ο Ρασκόλνικωφ είναι ένας αντάρτης αλλά στο τέλος, μέσω της Σόνιας, παρότι δεν συμβιβάζεται με τον κόσμο ενάντια στον οποίο εξεγέρθηκε, γεφυρώνει ωστόσο το χάσμα που είχε πρωτύτερα ανοίξει. Ο Ντοστογιέφσκι στα νεανικά του χρόνια συμμετέχει σε επαναστατικούς κύκλους, αλλά σε μια ωριμότερη ηλικία αναθεωρεί τις ιδέες του και μεταστρέφεται σε βαθιά θρησκευόμενο άτομο.

Η μητέρα του πεθαίνει από φθίση, όπως κι η μητριά της Σόνιας, ενώ η φιγούρα του μπεκρή Μαρμελάντωφ, επαναλαμβάνεται παραλλαγμένη και σ’ άλλα έργα του. Ενδεχομένως, ως πρότυπο να χρησιμοποιήθηκε ο πατέρας του, που φέρεται ότι ήταν αλκοολικός. Σίγουρα, λοιπόν, τα αυτοβιογραφικά στοιχεία βρίθουν στο έργο του Ντοστογιέφσκι και ειδικά στο «Έγκλημα και Τιμωρία».

Ας σημειωθεί εδώ ότι ο πατέρας του είχε βίαια ξεσπάσματα ενώ η μητέρα του Μαρία το άκρως αντίθετο μια τρυφερή μορφή με την οποία ο νεαρός Φιοντόρ είχε βαθιά σχέση αγάπης.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ο Φιοντόρ Μιχήλοβιτς Ντοστογιέφσκι, μία από τις σπουδαιότερες μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας γεννήθηκε στις 11 Νοεμβρίου 1821 στη Μόσχα. Ήταν το δεύτερο από τα επτά παιδιά μιας μεσοαστικής οικογένειας. Αμέσως μετά από τον θάνατο της μητέρας του το 1937, ξεκινά μαζί με τον αδερφό του, σπουδές στη Στρατιωτική Ακαδημία Μηχανικών στην αγία Πετρούπολη, σύμφωνα με τις επιταγές του πατέρα του, συνταξιούχου στρατιωτικού χειρουργού. Παρότι σπουδάζει μηχανικός δεν επιδεικνύει κανένα ενδιαφέρον για τα μαθηματικά αλλά αντίθετα, μεγάλο ζήλο για τη λογοτεχνία. Μετά το θάνατο του πατέρα του, εγκαταλείπει τη στρατιωτική ακαδημία και ξεκινά το συγγραφικό του έργο, αρχικά μεταφράζοντας. Το λογοτεχνικό του είδωλο ήταν ο Honore de Balzac, τον οποίο μεταφράζει στη ρωσική.

Το 1847 εμπλέκεται στον επαναστατικό σοσιαλιστικό-ουτοπικό  κύκλο Πετρασέφσκι ενώ στις 23 Απριλίου του 1849, συλλαμβάνεται για δράση κατά της πολιτικής του Τσάρου Νικολάου Α, με την κατηγορία της συνωμοσίας. Η ποινή του θανάτου μετατρέπεται σε 4ετή εγκλεισμό, στα κάτεργα του Όμσκ στη Σιβηρία. Οι συνθήκες είναι άθλιες και το 1850 συμβαίνει εκεί η πρώτη καταγεγραμμένη επιληπτική του κρίση. Μετά την αποφυλάκισή του παραμένει για πέντε χρόνια ως στρατιώτης στο 7ο τάγμα στο Σεμιπαλατίνσκ όπου και παντρεύεται το 1857 την Μαρία Ντιμιτρίεβα Ισάεβα.
Η περίοδος που διανύει στη φυλακή είναι καταλυτική για την μεταστροφή των πολιτικών και θρησκευτικών του πεποιθήσεων. Στρέφεται προς την χριστιανική, ορθόδοξη παράδοση και αρχίζει να ασκεί κριτική στους μηδενιστές και στους σοσιαλιστές. Το 1859 επιστρέφει στην αγία Πετρούπολη όπου αρχίζει να εκδίδει μια σειρά εφημερίδων μαζί με τον αδερφό του Μιχαήλ, χωρίς επιτυχία. Ο θάνατος του αδερφού του πρώτα, και της γυναίκας του το 1864, τον συντρίβουν.  Καταστρέφεται και οικονομικά, παίζοντας  τζόγο και πέφτει σε βαθιά κατάθλιψη. Για να ξεφύγει από τους πιστωτές, ο Ντοστογιέφσκι αρχίζει να ταξιδεύει στη Δυτική Ευρώπη και να επισκέπτεται τα διάφορα καζίνο.  Εκεί συνάπτει ερωτικό δεσμό με την Πωλίνα Σούσλοβα, αλλά τελικά παντρεύεται τη νεαρή στενογράφο Άννα Γκριγκόρεβνα το 1867, με την οποία αποκτά δύο κόρες και ένα γιο που πεθαίνει σε παιδική ηλικία.

Στην  περίοδο που ακολουθεί γράφει τα σημαντικότερα έργα του. Επιπλέον μια νέα εκδοτική προσπάθεια της μηνιαίας εφημερίδας «Το ημερολόγιο ενός συγγραφέα» στέφεται αυτή τη φορά με μεγάλη επιτυχία. Διατηρεί φιλικούς δεσμούς με το γνωστό φιλόσοφο Σολόγιοφ. Το 1880 εκφωνεί τον επικήδειο του Πούσκιν. Τα

Η ζωή του Ντοστογιέφσκι αποτυπωμένη τελευταία χρόνια της ζωής του αποσύρεται  σε ένα θέρετρο λίγο  έξω από την Αγ. Πετρούπολη. Μελέτησε την κοινωνία και τον κόσμο όχι θεωρητικά αλλά στην πράξη. Θέμα των έργων του, η ίδια η ζωή. Είδε από κοντά τις υποβαθμισμένες συνοικίες, γνώρισε τη φτώχεια, τον πόνο, την εξαθλίωση των ταπεινών ανθρώπων και στη συνέχεια μετέφερε τις εικόνες αυτές στα μυθιστορήματα του. Ασχολήθηκε με τον άνθρωπο και την κοινωνία και υπήρξε αγωνιστής και επαναστάτης. Υπήρξε μέλος της Ακαδημίας Επιστημών και η προσφορά του στην παγκόσμια λογοτεχνία είναι διεθνώς αναγνωρισμένη. Θεωρείται ως ο μεγαλύτερος μυθιστοριογράφος όλων των εποχών και τα έργα του έχουν μεταφραστεί σχεδόν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου.

 Το σπίτι-μουσείο του Ντοστογιέφσκι

Στις αρχές Οκτώβρη του 1878, ο Ντοστογιέφσκι με την οικογένειά του μετακόμισε σ' ένα διαμέρισμα στην Οδό Κουζνέτσνυ αριθ. 5. Η απόφαση να πάει σ' ένα νέο σπίτι συνδέεται με τον τραγικό θάνατο του μικρότερου γιου του στις 16 Μαίου 1878 από επιληψία, αρρώστια πουείχε κληρονομήσει από τον ίδιο τον πατέρα του. Το διαμέρισμα αυτό της Κουζνέτσνυ αριθ. 5, όπου ο Ντοστογιέφσκι έζησε για 2 1/2 χρόνια μέχρι το θάνατό του, ήταν στο δεύτερο όροφο με έξι δωμάτια και παράθυρα με θέα στην Εκκλησία του Αγίου Βλαντίμιρ, όπου ο Ντοστογιέφσκι εκκλησιαζόταν στα τελευταία χρόνια της ζωής του. Σ' αυτό το σπίτι με την ταπεινή επίπλωση, ο Ντοστογιέφσκι έγραψε το τελευταίο μυθιστόρημά του Οι αδελφοί Καραμαζώφ. Το Νοέμβριο του 1991, με τη συμπλήρωση 150 χρόνων από τη γέννηση του συγγραφέα, το Μουσείο Ντοστογιέφσκι της Αγίας Πετρούπολης άνοιξε στο κοινό τις πύλες του στο σπίτι αυτό.

Ο Ντοστογιέφσκι, πέρα από επιληπτικός, υπέφερε σ' όλη του τη ζωή και από ασθένεια των πνευμόνων. Στις 26 Γενάρη του 1881, είχε μια σοβαρή πνευμονική αιμορραγία. Το βράδυ της ίδιας ημέρας κάλεσαν τον ιερέα της γειτονικής Εκκλησίας του Αγίου Βλαντίμιρ κι ο Ντοστογιέφσκι εξομολογήθηκε και δέχτηκε τη Θεία Κοινωνία. 'Οπως γράφει στο "Ημερολόγιό" της η 'Αννα Γρηγόριεβνα Ντοστογιέφσκι, όταν διαβεβαίωνε τον Ντοστογιέφσκι ότι θα ζούσε ακόμη για πολλά χρόνια, εκείνος της απάντησε: "'Οχι, το ξέρω, θα πεθάνω σήμερα! 'Αναψε μια λαμπάδα, 'Αννια, και δος μου το Ευαγγέλιο".

Στις 28 Γενάρη του 1881, ώρα 8.36 το βράδυ, ο Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι πέθανε. Τα νέα για το θάνατο του Ντοστογιέφσκι τάραξαν αφάνταστα τους Ρώσους της Αγίας Πετρούπολης. Για δυο συνεχείς ημέρες, 29-30 του Γενάρη, το διαμέρισμα της Οδού Κουζνέτσνυ αριθ. 5 κατακλυζόταν από κόσμο, που συνέρρεε για το τελευταίο αντίο - μπροστά στο ξεσκέπαστο φέρετρο στη μέση του γραφείου του - στον πολυαγαπημένο του συγγραφέα. 'Ολα τα δωμάτια του σπιτιού ήταν κατάμεστα με κόσμο. Μεγάλες μορφές της ρωσικής λογοτεχνίας συνωστίζονταν γύρω από το φέρετρό του.

Το Σάββατο στις 31 Γενάρη, η σορός του Ντοστογιέφσκι μεταφέρθηκε από το σπίτι της Οδού Κουζνέτσνυ αριθ. 5. Όλη η Αγία Πετρούπολη, δίχως άλλο προηγούμενο, ακολούθησε τη νεκρική πομπή προς το Μοναστήρι του Αλεξάντερ Νιέφσκι, όπου θα γινόταν η ταφή. Πρωτομηνιά, Φλεβάρης του 1881, μετά την εξόδιο λειτουργία στην Εκκλησία του Αγίου Πνεύματος της Μονής και με την παρουσία τεράστιου πλήθους ανθρώπων, ο Ντοστογιέφσκι τάφηκε στο Κοιμητήριο Τίχβιν (Tikhvin) του Μοναστηριού Αλεξάντερ Νιέφσκι, δίπλα στον τάφο του Ρώσου ποιητή Βασίλι Ζουκόφσκι. Στα 1883, σε επιτάφια τελετή, έγιναν τα αποκαλυπτήρια του μνημείου και της προτομής του Ντοστογιέφσκι, έργο του γλύπτη Ν. Λαβρέτσκυ. Όχι μακρυά από τον τάφο του Ντοστογιέφσκι, βρίσκονται και οι τάφοι διάσημων συνθετών της Ρωσίας - Τσαϊκόφσκι, Ρίμσκυ-Κόρσακοφ, Μουσόργκσκι, Μποροντίν και Γκλίνκα.

Εργογραφία 

Μυθιστορήματα

• Ο φτωχόκοσμος (1846)
• Ο σωσίας (1846)
• Νιετόσκα Νιεζβάνοβα (1849)
• Το όνειρο του θείου μου (1859)
• Το χωριό Στεπαντσίκοβο και οι κάτοικοί του (1859)
• Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων (1860-1862)
• Ταπεινωμένοι και καταφρονεμένοι (1861)
• Σημειώσεις από το υπόγειο (1864)
• Ο παίκτης (1866)
• Έγκλημα και τιμωρία (1866)
• Ο ηλίθιος (1868)
• Ο αιώνιος σύζυγος (1870)
• Οι δαιμονισμένοι (1871-1872)
• Ο έφηβος (1875)
• Αδελφοί Καραμαζώφ (1879-1880)

Διηγήματα

• Ο κύριος Προχάρτσιν (1846)
• Μυθιστόρημα σε εννέα γράμματα (1847)
• Η σπιτονοικοκυρά (1847)
• Η γυναίκα ενός άλλου και ο άντρας κάτω απ’το κρεβάτι (1848)
• Το χριστουγεννιάτικο δέντρο και ο γάμος (1848)
• Λευκές νύχτες (1848)
• Πολζούνκωβ (1848)
• Μια αδύναμη καρδιά (1848)
• Ένας τίμιος κλέφτης (1848)
• Ο μικρός ήρωας (γραμμένο το 1849 και δημοσιευμένο το 1857)
• Μια αξιοθρήνητη ιστορία (1862)
• Ο κροκόδειλος (1865)
• Μπόμποκ* (1873)
• Μικρές εικόνες*(1873)
• Το παιδί στο δένδρο του Χριστού* (1876)
• Μια γλυκιά γυναίκα* (1876)
• Ο χωρικός Μάρεϊ* (1876)
• Η αιωνόβια* (1876)
• Το όνειρο ενός γελοίου* (1877)

*Σημ. Δημοσιεύτηκαν μέσα από «Το ημερολόγιο ενός συγγραφέα»

Δοκίμια

• Χειμερινές σημειώσεις σε καλοκαιρινές εντυπώσεις (1863)
• Το ημερολόγιο ενός συγγραφέα (1873-1877)
• Ο λόγος για τον Πούσκιν (1880)

Πηγές

• Ν.Ashimbaeva - V. Biron: "The Dostoevsky Museum in Saint- Petersburg", Silver Age Publishers, Saint-Petersburg, 2006 (Σχετικά με το σπίτι- μουσείο του Ντοστογιέφσκι στην Αγία Πετρούπολη και τα γεγονότα του θανάτου του).
• 'Αννα Γρηγόριεβνα Ντοστογιέβσκη: "Ο Ντοστογιέβσκη και γω", Εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα, 2004.
• Μήτσος Αλεξανδρόπουλος: "Ο Μεγάλος Αμαρτωλός", Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, 1999.

Ερωτεύεται την 20χρονη στενογράφο Anna Grigoryevna Snitkina, στην οποία υπαγορεύει τον Παίχτη, και το 1867 παντρεύονται. Για να αποφύγει τους δανειστές το ζευγάρι αναχωρεί για την Ευρώπη, όπου θα παραμείνει για τέσσερα χρόνια. Επισκέπτονται τη Γερμανία, την Ελβετία και την Ιταλία ενώ η φήμη του Dostoyevsky πίσω στη Ρωσία μεγαλώνει σταδιακά. Οι Δαιμονισμένοι σημειώνουν μεγάλη επιτυχία όπως και οι μηνιαίες δημοσιεύσεις του Ημερολόγιου του Συγγραφέα, τα χρόνια 1873-1881.

Την εποχή που κυκλοφορούν οι «Αδερφοί Καραμαζώφ» (1879-80), έργο που πολλοί χαρακτηρίζουν ως το καλύτερό του, ο Dostoyevsky απολαμβάνει ήδη την καθολική αναγνώριση ως ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της χώρας του. Με αυτό που έμελλε να είναι το τελευταίο έργο του, ο Dostoyevsky καταπιάνεται με την πατροκτονία, θέμα που απασχολεί σε ολόκληρη τη ζωή του τον συγγραφέα. Το 1880, απαγγέλει τον λόγο για τον Pushkin κατά τα αποκαλυπτήρια του μνημείου του μεγάλου ποιητή στη Μόσχα.

Λέγεται ότι o Leo Tolstoy, αν και δεν είχαν συναντηθεί ποτέ οι δυό τους, ξέσπασε σε δάκρυα όταν έμαθε για το θάνατο του Dostoyevsky καθώς και ότι όταν ο Tolstoy πέθανε, στον σιδηροδρομικό σταθμό Astapovo, είχε μαζί του ένα αντίτυπο τωνΑδερφών Καραμαζόφ.

Εκτός από τους Ρώσους, ο Dostoyevsky επηρέασε σημαντικά και πολλούς άλλους σύγχρονούς του και μελλοντικούς συγγραφείς, όπως οι Thomas Mann, Ernest Hemmingway, Virginia Woolf, James Joyce, κ.α. Ο Albert Camus αναγνώριζε στον Dostoyevsky τον σπουδαιότερο προφήτη του 20ού αιώνα, ενώ τόσο ο Nietzsche όσο και ο Sigmund Freud έχουν αντλήσει από το έργο του. Ο Nietzsche αναφερόταν στον Dostoyevsky ως τον μοναδικό ψυχολόγο από τον οποίο είχε να μάθει κάτι. Ο Freud έγραψε το άρθρο Ο Dostoyevsky και η Πατροκτονία και αν και είναι κριτικός απέναντι στο έργο του συγγραφέα, κατατάσσει τους αδερφούς Καραμαζόφ μεταξύ των τριών σπουδαίοτερων έργων λογοτεχνίας. Ο δε Albert Einstein είχε πει: «ο Dostoyevsky μου προσφέρει πολύ περισσότερα από οποιονδήποτε επιστήμονα».