ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ
Αισθητικό κίνημα των αρχών του εικοστού αιώνα (1910-1930) που διαπνέει όλες τις τέχνες. Ο μοντερνισμός σηματοδοτεί την απομάκρυνση από τις ισχύουσες έως τότε παραδόσεις και αξίες και επαγγέλλεται μια νέα, όχι πια ενοποιημένη, αλλά «ασυνεχή» θεώρηση της πραγματικότητας. Καταλυτικό ρόλο στον τρόπο έκφρασης των ανησυχιών των καλλιτεχνών της εποχής έπαιξε η εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και η απελπισία και η απομυθοποίηση των θεσμών που επακολούθησε. Απογοητευμένοι από την αδυναμία αυτών των θεσμών να αποτρέψουν το σφαγείο του πολέμου, οι άνθρωποι αρχίζουν να ασκούν κριτική στις ισχυρά παγιωμένες έννοιες του Θεού, του Κράτους, της Επιστήμης, και της Λογικής και σε όσα αυτές εκπροσωπούν. Τα κύρια θέματα που βρίσκουν έκφραση στα καλλιτεχνικά έργα του συχνά ακραία πειραματικού κινήματος του Μοντερνισμού είναι, εκτός από τη κατάρρευση των αξιών, η αποξένωση, η μοναξιά, η σχετική αξία της αλήθειας, η δυσπιστία προς την τεχνολογία, και η απώλεια σταθερών στην ιδιωτική και δημόσια ζωή.
ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Κύριοι εκπρόσωποι: James Joyce, Virginia Woolf, D.H. Lawrence, T.S. Eliot, Ezra Pound, Joseph Conrad, F. Scott Fitzgerald, William Faulkner, Ernest Hemingway, Marcel Proust, Franz Kafka.
Ενδεικτικά έργα: Ulysses (J. Joyce), Mrs Dalloway (V. Woolf), The Sound and the Fury (W. Faulkner), A la recherche du temps perdu (M. Proust).
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ
- Ενδοσκόπηση. Η στροφή «προς τα μέσα» παρουσιάζεται ως ανάγκη των ηρώων οι οποίοι προσπαθούν να βρουν σταθερό έδαφος στον ίδιο τους τον εαυτό. Αυτό που μετράει είναι η εσωτερική ζωή του κάθε χαρακτήρα, η οποία εκφράζεται με τη συνειδησιακή ροή. Με τον όρο αυτό εννοούμε τις σκέψεις και τις εντυπώσεις της στιγμής, τις αναμνήσεις του παρελθόντος αλλά και τα οράματα του μέλλοντος έτσι όπως μας τα μεταφέρει ο ήρωας. Μέσω της συνειδησιακής ροής ο αναγνώστης προσπαθεί να αξιολογήσει τα πρόσωπα του κειμένου, τα οποία έχει την εντύπωση ότι κρυφακούει.
- Δεν υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα. Ο κάθε χαρακτήρας αντιλαμβάνεται και αλληλεπιδρά με τον κόσμο διαφορετικά και διαμορφώνει τη δική του, υποκειμενική, αλήθεια.
Η επικράτηση της ιδέας του μη ενοποιημένου υποκειμένου, που έρχεται σε αντίθεση με την ουμανιστική παράδοση, επηρεάζει το πώς οι συγγραφείς σκιαγραφούν τους χαρακτήρες τους. Ως το δέκατο ένατο αιώνα το μυθιστόρημα αντιμετωπίζει τον κόσμο, τα αντικείμενα, και τον εαυτό ως γνωστά. Με την εισαγωγή των ψυχαναλυτικών θεωριών του Freud, αναγνωρίζονται πολλαπλά επίπεδα στον εαυτό, ο οποίος εξελίσσεται συνεχώς και είναι, κατά συνέπεια, δύσκολο να οριστεί. Τα
- μοντερνιστικά μυθιστορήματα αντανακλούν αυτή τη νέα τάση στην ψυχολογία και παρουσιάζουν αντιφατικούς ήρωες που κάνουν αντιφατικές σκέψεις και πολλές φορές καταπιέζουν τα πραγματικά τους συναισθήματα.
- Καταργείται ο παντογνώστης αφηγητής και στη θέση του έχουμε πολλούς χαρακτήρες οι οποίοι εκφράζουν διαφορετικές απόψεις, αφού, καθώς προαναφέρθηκε, αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα με υποκειμενικό τρόπο (perspectivism). Δίνεται έμφαση στην προσωπική εμπειρία. Συγκεκριμένα η Woolf μας παρουσιάζει τον εσωτερικό κόσμο ακόμα και δευτερευόντων ηρώων.
- Η πλοκή πλέον δεν είναι γραμμική ή εξελικτική και δομικά δεν βασίζεται στη φόρμα «αίτιο-αποτέλεσμα». Κεφάλαια δεν υπάρχουν ή είναι ελάχιστα. Τα μυθιστορήματα του μοντερνισμού μοιάζουν μάλλον σαν να μην έχουν πλοκή εφόσον αυτή είναι δευτερεύουσα σε σχέση με το φιλοσοφικό στοχασμό που προκύπτει από τις εσώτερες σκέψεις των ηρώων.
- Κατακερματισμένος χρόνος. Το γεγονός ότι κινούμαστε μπρος και πίσω στο χρόνο, ανάλογα με το τι σκέφτεται ο ήρωας, έχει ως αποτέλεσμα τη κατακερματισμένη πλοκή. Αυτό που έχει σημασία είναι ο ψυχολογικός χρόνος και όχι αυτός του ρολογιού. Έτσι, μια σκέψη του ήρωα μπορεί να μας απασχολεί για πολλές σελίδες.
- Η γλώσσα δεν είναι πια διάφανη και αξιόπιστη αλλά θολή και συμβολική, καθώς μεταφέρει πολλά μηνύματα ταυτόχρονα.
- Το τέλος του μυθιστορήματος είναι ανοιχτό ή διφορούμενο. Τίποτα δεν θεωρείται οριστικό παρά μόνο ο θάνατος.
- Οι ήρωες βιώνουν έντονα τη μοναξιά και την έλλειψη επικοινωνίας.
- Metafiction: οι ήρωες συχνά είναι καλλιτέχνες ή συγγραφείς.
- Η μοντερνιστική είναι κατά βάση λογοτεχνία της μεγάλης πόλης. Οι ήρωες κινούνται σε αστικό περιβάλλον, προσπαθώντας να αντισταθούν στη βιομηχανοποίηση και την συνακόλουθη αποξένωση.
Και ένα σχόλιο για το τέλος…
Οι μοντερνιστές συγγραφείς κατηγορήθηκαν για ελιτισμό: πολλοί θεώρησαν πως η εν λόγω λογοτεχνία θα έπρεπε να ασχοληθεί πιο άμεσα και ουσιαστικά με τα κοινωνικοπολιτικά προβλήματα της εποχής, ενώ η δύσβατη γραφή των έργων οδήγησε στο συμπέρασμα ότι αυτά προορίζονταν για ένα καλλιεργημένο κοινό μοναχά και όχι για τον ευρύ πληθυσμό.
