GEORGE ORWELL – 1984
“All happenings are in the mind. Whatever happens in all minds,
truly happens.”
Λίγα λόγια για τη ζωή και το έργο του…
Ο George Orwell γεννήθηκε Eric Blair στην Ινδία το 1903. Προερχόμενος από μεγαλοαστική οικογένεια, σπούδασε στο Eton και στη συνέχεια επέστρεψε στην Ινδία για να υπηρετήσει στην αστυνομία της Burma. Η εμπειρίες του στο εν λόγω σώμα τον έκαναν να απορρίψει τις αποικιοκρατικές αντιλήψεις με τις οποίες είχε μεγαλώσει και να προσεγγίσει τους καταπιεσμένους. Επιστρέφοντας στην Ευρώπη, ταξίδεψε στη Βρετανία και τη Γαλλία, ζώντας στο δρόμο ανάμεσα στους φτωχούς. Αργότερα εργάστηκε ως δάσκαλος και υπάλληλος σε βιβλιοπωλείο ενώ ταυτόχρονα έγραφε. Το 1937 έλαβε μέρος στον Ισπανικό Εμφύλιο στο πλευρό των Δημοκρατικών, τραυματίστηκε, και γύρισε στην Αγγλία, απογοητευμένος από όσα είχε δει να συμβαίνουν στον πόλεμο και από τις πολιτικές τακτικές που ακολουθούσε η Μόσχα και που συνέχιζαν να ασκούν επιρροή στους Βρετανούς διανοούμενους. Ο ίδιος περιέγραφε τον εαυτό του ως δημοκρατικό σοσιαλιστή και υποστηρικτή του Βρετανικού Εργατικού κόμματος, δεν παρέλειπε όμως να ασκεί κριτική σε συγκεκριμένες ενέργειες και πεποιθήσεις των σοσιαλιστών. Κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου εργάστηκε ως δημοσιογράφος. Το 1945 δημοσίευσε τη Φάρμα των Ζώων και δύο χρόνια αργότερα άρχισε να εργάζεται στο σημαντικότερο έργο του, το 1984. Το βιβλίο αυτό δημοσιεύτηκε το 1949, λίγους μήνες πριν το θάνατό του από φυματίωση στις αρχές του 1950.
Το 1984 συχνά διαβάζεται ως προφητεία αλλά είναι ένα έργο για την εποχή του. Δυστοπικό μυθιστόρημα ή μυθιστόρημα κοινωνικής φαντασίας, εκφράζει τους φόβους του Orwell για την επικράτηση απολυταρχικών καθεστώτων. Οι ιστορικοκοινωνικές συνθήκες της εποχής βοήθησαν το συγγραφέα στη σύλληψη του βιβλίου: οι μνήμες από τον παγκόσμιο πόλεμο ήταν ακόμη νωπές, και παρά την ήττα του φασισμού, οι τεχνολογικές εξελίξεις και το ψυχροπολεμικό κλίμα ενέτειναν τους φόβους για μια νέα σύρραξη. Το γεγονός ότι ο Orwell είχε βαθιά πολιτική συνείδηση έκανε πολλούς να ερμηνεύσουν το βιβλίο ως επίθεση εναντίον του Σταλινισμού αλλά και των Βρετανών σοσιαλιστών. Ο ίδιος ο Orwell όμως, στο άρθρο του Γιατί Γράφω (1946) παραδέχεται ότι στο στόχαστρό του είναι οι απολυταρχικές στάσεις των διάφορων καθεστώτων, οι οποίες είναι εύκολο να επικρατήσουν αν δεν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα.
1984
Στο επίκεντρο του βιβλίου είναι μια δυστοπική, στατική κοινωνία, αυστηρά ιεραρχημένη (Εσωτερικό κόμμα: υψηλά ιστάμενοι διανοούμενοι που κατέχουν την εξουσία και εκπροσωπούνται από τον Μεγάλο Αδελφό, Εξωτερικό κόμμα: στελέχη που διεκπεραιώνουν τις υποθέσεις του Κόμματος, Προλετάριοι: η μεγάλη μάζα, θεωρούνται κατώτεροι, είναι απαίδευτοι, άρα και ακίνδυνοι). Το Εσωτερικό κόμμα με διάφορους μηχανισμούς ελέγχει κάθε πτυχή της ζωής των πολιτών και ιδίως αυτών που ανήκουν στο Εξωτερικό κόμμα, οι οποίοι δεν επιτρέπεται ούτε να σκέφτονται ούτε να ενεργούν ανορθόδοξα, ενάντια δηλαδή στην πολιτική γραμμή που χαράσσουν οι ανώτεροί τους. Αυτοί οι μηχανισμοί ελέγχου περιλαμβάνουν οθόνες παρακολούθησης, κρυμμένα μικρόφωνα, και την αστυνομία της σκέψης, η οποία καραδοκεί ακόμα και για εκφράσεις του προσώπου που μπορεί να φαίνονται ύποπτες. Τα μέλη του Εξωτερικού κόμματος, βέβαια, προπονούνται από νεαρή ηλικία στο να εμποδίζουν το μυαλό τους να κάνει αντισυμβατικές σκέψεις με πρακτικές όπως το «σταμάτημα εγκλήματος» και τη «διπλή σκέψη», οι οποίες νεκρώνουν τις αντιληπτικές ικανότητες του εγκεφάλου. Οι πρακτικές αυτές εντάσσονται σε ένα γενικότερο σύνολο μηχανισμών καταπίεσης του Κόμματος για το σώμα και την ψυχή. Για παράδειγμα, οι συνθήκες ζωής στο Λονδίνο της Ωκεανίας είναι κάθε άλλο παρά ικανοποιητικές, με βασικές ελλείψεις σε είδη πρώτης ανάγκης. Χαρακτηριστικά, το μόνο προϊόν που υπάρχει σε αφθονία είναι το συνθετικό τζιν. Το αστικό τοπίο με τα εγκαταλειμμένα κτίρια μαρτυρά πως η πόλη δεν έχει ανοικοδομηθεί από τον πόλεμο και η σκοτεινή ατμόσφαιρα που επικρατεί εντείνει το αίσθημα δυσφορίας και πίεσης του πρωταγωνιστή, ο οποίος μάταια προσπαθεί να αντισταθεί στο πνιγηρό περιβάλλον. Ο πιο σημαντικός ίσως μηχανισμός καταπίεσης των πολιτών της Ωκεανίας είναι η άρνηση της αντικειμενικής πραγματικότητας και η σκόπιμη μεταβολή του παρελθόντος η οποία ακυρώνει τη συλλογική αλλά και την ατομική μνήμη. Συμβαίνει πραγματικά μονάχα ό,τι υποστηρίζει το Κόμμα ότι συμβαίνει. Διαστρεβλώνοντας την αλήθεια και καταργώντας την πραγματικότητα, ο Μεγάλος Αδελφός καταφέρνει να ελέγχει απόλυτα τους πολίτες και να τους επιβάλει πεποιθήσεις ανάλογα με τα συμφέροντά του (για παράδειγμα ο πόλεμος με την Ευρασία που στη συνέχεια γίνεται πόλεμος εναντίον της Ανατολασίας). Η σκόπιμη μεταβολή του παρελθόντος έχει τον ίδιο στόχο, δηλαδή να απομονωθούν οι πολίτες σε ένα «αιώνιο» παρόν, όπου οι μνήμες, όπως ακριβώς και η πραγματικότητα, ανήκουν αποκλειστικά στο Κόμμα. Το παρελθόν υπάρχει στα κάθε λογής έγγραφα, τα οποία διαστρεβλώνονται όποτε προκύψει ανάγκη, υπάρχει όμως και στη μνήμη του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά, την οποία το Κόμμα καταφέρνει πάλι να ελέγξει χρησιμοποιώντας την τεχνική της Διπλής Σκέψης. Το υποκείμενο πρώτα αποδέχεται τη μεταβολή του παρελθόντος και έπειτα αρνείται ότι η μεταβολή αυτή υπήρξε. Είναι πρώτα μια συνειδητή διαδικασία, που μετά όμως πρέπει να περάσει στο ασυνείδητο. Δεν προξενεί λοιπόν εντύπωση το γεγονός ότι με την εξάσκηση της διπλής σκέψης και με την απώλεια επαφής με την πραγματικότητα και το παρελθόν, η ψυχική κατάσταση κάθε πολίτη της Ωκεανίας χαρακτηρίζεται ως «ελεγχόμενη τρέλα»…
Στην προσπάθειά του να καταργήσει την παλιά και να θεσπίσει μια νέα γλώσσα, τη Νέα Ομιλία, το κόμμα έχει ξανά ως στόχο να καταπιέσει και να εγκλωβίσει τους πολίτες. Η γλώσσα αυτή έχει περιορισμένο αριθμό λέξεων, οι οποίες πλέον δεν είναι αμφίσημες, αλλά σημαίνουν κάθε μια κάτι πολύ συγκεκριμένο. Το σκεπτικό πίσω από το λιγοστό και επακριβώς ορισμένο λεξιλόγιο είναι ότι όταν δεν υπάρχουν ανορθόδοξες λέξεις δεν μπορούν οι ανορθόδοξες σκέψεις να βρουν μορφή έκφρασης, άρα αυτοακυρώνονται. Συνεπώς καθίσταται αδύνατο να διαπράξει κανείς εγκλήματα σκέψης που ίσως υπονόμευαν την απόλυτη κυριαρχία του Μεγάλου Αδελφού. Ένας τελευταίος τρόπος καταπίεσης και μέσο υποταγής των πολιτών είναι ο πόλεμος που το κόμμα εξαπολύει ενάντια στο σεξουαλικό ένστικτο. Η σεξουαλική πράξη αντιμετωπίζεται ως κάτι βρώμικο, κάτι που μόνο η «κατώτερη» φυλή των προλετάριων μπορεί να κάνει ελεύθερα. Απαραίτητη προϋπόθεση για ένα ζευγάρι του Εξωτερικού κόμματος είναι να μην υπάρχει καμία έλξη μεταξύ τους, εφόσον ο μοναδικός σκοπός του γάμου και της οικογένειας είναι η γέννηση παιδιών – νέων μελών του Κόμματος. Το Κόμμα έχει ως απώτερο σκοπό την κατάργηση του οργασμού και αντιλαμβάνεται ως απειλή οποιοδήποτε συναισθηματικό δέσιμο ανάμεσα σε δύο ανθρώπους. Τελικός στόχος όλων των μηχανισμών ελέγχου και καταπίεσης του Κόμματος είναι όχι απλώς η αποδυνάμωση αλλά η εξάλειψη κάθε ανθρώπινου συναισθήματος. Η αγάπη και η αφοσίωση των πολιτών πρέπει να έχουν ως αποδέκτη μόνο τον Μεγάλο Αδελφό και τις εκάστοτε ενέργειές του. Η καταπίεση των σεξουαλικών ενστίκτων τους, μη βρίσκοντας άλλη διέξοδο, μεταμορφώνεται σε λατρεία και τυφλή εμπιστοσύνη στο Κόμμα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πρωταγωνιστής χάνει εντελώς την ανθρωπιά του, απομένει ένα κέλυφος ανθρώπου, μόνο όταν προδίδει την κοπέλα που κάποτε αγαπούσε. Ως το τελικό στάδιο των βασανιστηρίων το είναι του συνεχίζει να αντιστέκεται, από τη στιγμή όμως που απαρνιέται τα συναισθήματά του, καταρρέει και ψυχολογικά. Ο πρωταγωνιστής βέβαια έδειχνε να χάνει την ανθρωπιά του και νωρίτερα στο βιβλίο, όταν στην προσπάθειά του να γίνει μέλος της αδελφότητας που σταδιακά θα έφερνε την επανάσταση και την ανατροπή του Κόμματος στην Ωκεανία, παραδέχεται ότι θα έκανε οτιδήποτε για να βοηθήσει τον αγώνα κατά της απολυταρχίας, θα πετούσε ακόμα και οξύ στο πρόσωπο παιδιού. Είναι εμφανής εδώ η κριτική του συγγραφέα σε όλους όσους χρησιμοποιούν αθέμιτα μέσα για να πετύχουν τους στόχους τους, οικειοποιούμενοι ουσιαστικά αυτά τα οποία προσπαθούν να καταπολεμήσουν.
Στην απολυταρχία της Ωκεανίας τα μοναδικά συναισθήματα που επιτρέπονται είναι η οργή, το μίσος για τον εχθρό, και η άνευ όρων αγάπη του Μεγάλου Αδελφού. Η μόνη επιτρεπτή συμπεριφορά είναι αυτή που υπαγορεύει η κυρίαρχη τάξη. Το Κόμμα καταφέρνει να κρατάει υπόδουλη τη νοημοσύνη των πολιτών με την άρνηση της αντικειμενικής πραγματικότητας, τη διαστρέβλωση του παρελθόντος και της αλήθειας, και τα σωματικά βασανιστήρια που αποσκοπούν στο να απολέσει το υποκείμενο την ανθρωπιά του. Για να διατηρηθεί η απόλυτη δύναμη και εξουσία του Κόμματος, θα πρέπει να υπάρχει απόλυτη υποταγή. Την ανάγκη να αντισταθούμε στο ενδεχόμενο αυτό της απόλυτης υποταγής και να διατηρήσουμε τις θεμελιώδεις αξίες της αλήθειας και της ελευθερίας τονίζει ο Orwell στο 1984. Η ανυποχώρητη άρνησή μας για οτιδήποτε καταπιέζει και περιορίζει τη σκέψη και το πνεύμα μας (και κατ’ επέκταση τις πράξεις μας) είναι αυτό που τελικά διασφαλίζει την ανθρωπιά μας.
GEORGE ORWELL
QUOTES
· " Men can only be happy when they do not assume that the object of life is happiness. "
· " If liberty means anything at all, it means the right to tell people what they do not want to hear. "
· " To see what is in front of one's nose needs a constant struggle. "
· " Many people genuinely do not wish to be saints, and it is possible that some who achieve or aspire to sainthood have never had much temptation to be human beings. "
· " Speaking the Truth in times of universal deceit is a revolutionary act. "
· " The great enemy of clear language is insincerity "
· " All animals are equal but some animals are more equal than others. "
· " Political language. . . is designed to make lies sound truthful and murder respectable, and to give an appearance of solidity to pure wind. "
· " Saints should always be judged guilty until they are proved innocent. "
· " At age 50, every man has the face he deserves. "
· " On the whole human beings want to be good, but not too good and not quite all the time. "
· " Liberal: a power worshipper without power. "
· " Who controls the past controls the future. Who controls the present controls the past. "
· " We sleep safe in our beds because rough men stand ready in the night to visit violence on those who would do us harm. "
