«Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ και το επικό θέατρο».
Το θέατρο μέσα σε δυο ώρες δρα ταχύτατα, μεταδίδει τον παλμό του κόσμου. Ο Κάφκα υποστηρίζει πως μπορεί να μεταδίδει το άπιαστο και το ανέφικτο παρουσιάζοντάς τα ως πραγματικό γεγονός.
Το θέατρο δεν προσπαθεί μόνο να θέσει ερωτήματα για όλα τα μεγάλα προβλήματα και να βρει τις απαντήσεις τους, αλλά προέταξε την ανάγκη να εξοικειώσει τον άνθρωπο με την τρέλα, τον έρωτα, το έγκλημα, το βίαιο συμβάν. Παράλληλα σε κοινωνικό επίπεδο επάνω στο σανίδι συντελέστηκαν βασικές αλλαγές όπως: η μετάβαση από τη μητριαρχία στην πατριαρχία στον Αισχύλο, η κατάρρευση της μεσαιωνικής φεουδαρχίας στον Σαίξπηρ, η συντριβή της αστικής κοινωνίας στον Τσέχωφ και στο Γκόρκυ. Ο Άϊνζενστάιν στο βιβλίο του «Η μορφή του φιλμ» αναφέρει ότι: οι τέχνες όλες, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αποβλέπουν σ’ έναν και τον αυτό σκοπό: να καθρεπτίσουν μέσω των δομών τους και των μεθόδων τους το πραγματικό και πρωταρχικά τη συνείδηση και το συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου.
Για τη μέθοδο κάθε τέχνης αναφέρει:
Μέθοδος της Γλυπτικής είναι η μίμηση της δομής του ανθρώπινου σώματος.
Μέθοδος της Ζωγραφικής είναι η μίμηση της θέσης και της σχέσης που έχουν τα ανθρώπινα κορμιά μέσα στη φύση.
Μέθοδος της Μουσικής είναι η μίμηση των νόμων της εσωτερικής αρμονίας και η συγκινησιακή σύλληψη των φαινομένων.
Μέθοδος της Λογοτεχνίας είναι η μίμηση της αμοιβαίας σχέσης ανθρώπων και πραγματικότητας και τέλος,
Μέθοδος του Θεάτρου είναι η μίμηση της ανθρώπινης διαγωγής και δράσης που προκαλούν εσωτερικές κι εξωτερικές αιτίες.
«Μέσα στο φως, φτάνουν εκείνοι
που μπορείς να τους συγκινήσεις
να τους διασκεδάσεις
να τους αλλάξεις», γράφει ο Μπέρτολτ Μπρεχτ στο ποίημά του ΘΕΑΤΡΟ το 1954.
Ο Μπρεχτ θεωρείται ο μεγάλος θεμελιωτής του επικού θεάτρου. Στο κείμενό του «Μικρό όργανο για το θέατρο» ο ίδιος περιγράφει ένα θέατρο της επιστημονικής εποχής του οποίου ακρογωνιαίος λίθος είναι η αποστασιοποίηση.
Στο επικό θέατρο ο αφηγητής κρατάει κριτική στάση απέναντι στο μύθο. Διηγείται και σχολιάζει τη δράση αλλά δεν ταυτίζεται μ’ αυτήν. Δεν επεξηγεί απλά δηλώνει. Η επιστήμη και η τέχνη συμπίπτουν σε τούτο πως και οι δυο έχουν σκοπό και κάνουν πιο εύκολη τη ζωή των ανθρώπων. Η μια ασχολείται με τη συντήρησή τους και η άλλη με τη ψυχαγωγία τους.
Τι σημαίνει η αποξένωση;
Ο Γαλιλαίος στον καθεδρικό ναό της Πίζας παρατήρησε ένα πολυέλαιο που από κάποια αιτία είχε αρχίσει να αιωρείται. Το εξασκημένο μάτι του, που παρακολουθούσε τις αιωρήσεις σάμπως να μην τις περίμενε και να μην καταλάβαινε τίποτε απ’ αυτές, σημαίνει για τον Μπρεχτ την πρωταρχική θέση της αποξένωσης. Είναι το βλέμμα της επιστημονικής εποχής: ξύπνιο, ερευνητικό, που μας κάνει να αμφισβητούμε εκείνο που εξυπακούεται, που είναι κοινός τόπος. Με τη βοήθεια του βλέμματος αυτού βρήκε ο Γαλιλαίος τους νόμους των ταλαντώσεων του εκκρεμούς.
Στο θέατρο που εφαρμόζονται οι αποξενωτικές εντυπώσεις, ο θεατής αρχίζει να κάνει ερωτήσεις, παίρνει μια στάση κοινή στη φυσική και στην κοινωνιολογία, δηλαδή τη κριτική στάση. Αντί να βυθίζεται στις ψυχές των ηρώων, απομακρύνεται απ’ αυτές. Αντί να γίνεται δέσμιος, χαλαρώνει, μπορώντας έτσι με ηρεμία να βγάλει τη κρίση του με ψυχρή λογική.
Η αποστασιοποίηση στην ερμηνεία του ηθοποιού σημαίνει ότι οι ηθοποιοί δηλώνουν και όχι βιώνουν τα συναισθήματα και το ρόλο τους. «Σαν διάβασα το Κεφάλαιο του Μαρξ κατάλαβα τα θεατρικά μου έργα» λέει ο ίδιος ο Μπρεχτ. Ο Μπρεχτ άρχισε τη μελέτη του μαρξισμού όταν γράφοντας ένα θεατρικό έργο που είχε για φόντο το χρηματιστήριο εμπορευμάτων του Σικάγου ήρθε αντιμέτωπος με τον ακατανόητο τρόπο που γινόταν η κατανομή του σιταριού στο κόσμο.
Το παραξένισμα που εισάγει στη θεατρική μεθοδολογία του δεν είναι θεατρικός αλλά φιλοσοφικός όρος.
Χαρακτηρίζει ένα συγκεκριμένο τρόπο θεώρησης του κόσμου που πηγάζει από τον διαλεκτικό υλισμό. Ο κόσμος κατά την υλιστική αντίληψη είναι στη βάση του υλικός. Κατά τρόπο εξελικτικό προήλθε το πνεύμα απ’ την ύλη το οποίο εξακολουθεί να εξαρτάται απ’ αυτήν.
Ο Διαλεκτικός υλισμός διέπεται από το νόμο της μετατροπής της ποσότητας σε ποιότητα και από το νόμο της εξήγησης των αντιθέτων.
Στον Ιστορικό υλισμό η δομή της κοινωνίας ταυτίζεται με την οικονομική της οργάνωση, η οποία καθορίζεται από τις παραγωγικές σχέσεις πάνω στις οποίες διαρθρώνεται το οικοδόμημά της, δηλαδή η νομική, πολιτική, πολιτισμική, πνευματική φυσιογνωμία της.
Η σύνδεση του καθημερινού με την υλιστική θεωρία, η επιστράτευση του μαρξισμού για την κατανόηση, την ερμηνεία και την αποκάλυψη του ακατανόητου και του κοινωνικού παράλογου στα καθημερινά γεγονότα, αποτελεί ένα από τα σημεία αιχμής σ’ ολόκληρη την αντίληψη και τη μεθοδολογία του Μπρεχτ.
Ο κόσμος θεωρείται αναγνωρίσιμος ενόσω τον αναγνωρίζει κανείς μέσα στην κίνησή του.
Το παραξένισμα αποκαλύπτει το κοινωνικό παράλογο μα αφύσικο σε φαινόμενα και καταστάσεις της καθημερινής ζωής που το αποξενωμένο άτομο μέσα στην καπιταλιστική κοινωνία έχει συνηθίσει να τις αποδέχεται σαν φυσικές και οικείες.
Άλλο κυρίαρχο στοιχείο στο έργο του Μπρεχτ είναι η πονηριά.
Στο κείμενό του «5 δυσκολίες όταν γράφει κανείς την αλήθεια» συμπληρώνει στις τέσσερις πρώτες κατά την μαρξιστική θεωρία, μία πέμπτη δική του δυσκολία.
Πέρα από το θάρρος να γράφεις την αλήθεια, τη γνώση ν’ αναγνωρίζεις την αλήθεια, τη τέχνη να κάνεις την αλήθεια χρησιμοποιήσιμη σαν ένα όπλο, την κρίση ώστε να διαλέγεις αυτούς που η αλήθεια στα χέρια τους θα’ ναι αποτελεσματική, χρειάζεται να έχεις και πονηριά για να διαδώσεις την αλήθεια σε πολλούς.
Είναι η πονηριά του Γαλιλαίου που υποκρίνεται τον μετανοημένο στην Ιερή Εξέταση για να μπορέσει να συνεχίσει το έργο του.
Είναι η πονηριά στην Σεν Τε στον «Καλό Άνθρωπο του Σε Τσουάν» όταν επινοεί τον ξάδελφό της, Σούι, για να σωθεί από την καταστροφή.
Οι διασκεδάσεις στις διάφορες εποχές ήταν φυσικά διαφορετικές, ανάλογα με τον τρόπο που ζούσαν οι άνθρωποι τότε. Για να μπορέσει η τέχνη να συμβαδίσει με την αλλαγή των εποχών, οι καλλιτέχνες πρέπει να ενημερώνονται για τις νέες τάσεις της τέχνης και να τις προσαρμόζουν κυρίως στις αντιλήψεις τους περί θεάτρου, γράφει στην Αγγλίδα σκηνοθέτιδα Τζόαν Λίτλγουντ ο Μπρεχτ.
Και στις προσθήκες στο βιβλίο « Το μικρό όργανο για το θέατρο γράφει: << Όλες οι τέχνες συμβάλλουν στη μεγαλύτερη απ’ όλες: στη τέχνη της ζωής>>.
Αρετή Παπαδογιαννάκη- Παυλάκου
1/ 11/ 2009, Συνάντηση Λέσχης Ανάγνωσης Ηρακλείου
(Σημ: Το κείμενο στηρίχτηκε στα ακόλουθα βιβλία:
1) «Το μικρό όργανο για το θέατρο» του Μ. Μπρεχτ.
2) Τεύχος 9, ΙΔΙΟΦΩΝΟ.
3) «Ιστορίες του Κ. Κόυνερ» του Μ. Μπρεχτ.
4) «Η μορφή του φιλμ» του Σ. Άϊζενστάιν.
